Na
današnji dan 1975. godine preminuo je Ivo Andrić, jedan od najpoznatijih, ali i
najkontroverznijih bosanskohercegovačkih pisaca.
Andrić,
rođen 9. oktobra 1892. u Travniku, svojim djelima ostavio je neizbrisiv trag u
književnosti. Njegov otac Antun bio je sudski službenik, ali je preminuo od
tuberkuloze kad su Ivi bile dvije godine, pa se Andrić s majkom Katarinom
odselio prvo u Višegrad, a zatim u Sarajevo.
Završio
je sarajevsku Veliku gimnaziju s najboljim uspjehom, zbog čega je dobio
stipendiju HKD “Napredak”, te 1912. godine počeo studirati na Mudroslovnom
fakultetu Kraljevskog sveučilišta u Zagrebu. Studije je nastavio u Beču i
Krakovu, ali ih je prekinuo početkom Prvog svjetskog rata. Tek 1923. godine
završio je studije na Filozofskom fakultetu u Gracu, a naredne, 1924.,
doktorirao s temom “Razvoj duhovnog života u Bosni pod utjecajem turske
vladavine”.
Nobelova nagrada
U
Štokholmu, 10. decembra 1961. godine, uz zvuke sevdalinke “Kad ja pođoh na
Bembašu”, švedski kralj Gustav VI uručio je Ivi Andriću nagradu Nobelovog
komiteta Švedske akademije, koja mu je dodijeljena “za epsku snagu kojom je
oblikovao teme i prikazao sudbine ljudi tokom historije svoje zemlje” u romanu
“Na drini ćuprija”.
Osvajanjem
Nobelove nagrade Andrić je dobio i novčani iznos od milion dolara, koji je
poklonio za razvoj bibliotekarstva u Bosni i Hercegovini, a u istu svrhu je
poklonio i novčane iznose kasnijih nagrada AVNOJ-a iz 1967. i
Dvadesetsedmojulske iz 1970. godine.
Književnost i inspiracija
Iako
je književnu karijeru počeo poezijom, objavivši prvu pjesmu “U sumrak”, 1911.,
u časopisu “Bosanska vila”, Andrić se proslavio prozom, odnosno romanima i
pripovijetkama, od kojih “Prokletu avliju” kritičari smatraju vrhuncem
pripovjedačkog umijeća. Najpoznatije romane, remek-djela bosanskohercegovačke,
regionalne pa i svjetske književnosti, “Na Drini ćuprija” i “Travnička
hronika”, napisao je tokom Drugog svjetskog rata, kada se povukao u
samoizolaciju u okupiranom Beogradu.
Andrićeva
najveća inspiracija bili su mostovi, koji su ga fascinirali simbolikom koju je
u njima vidio: prevazilaženje nereda, provalije, praznine, prolaznosti života…
Mostovi služe spajanju, komunikaciji i prelazu, teže ka “drugoj obali na kojoj
dobijaju svoj pravi smisao”.
Vječiti tragovi
Brojne
škole i ulice, ne samo u Bosni i Hercegovini, već u cijeloj našoj regiji
nazvane su po Andriću, mnogi spomenici i spomen-sobe, njegov lik i Višegradski
most na novčanici od 200 KM, Memorijalni muzej u rodnoj kući u Travniku…,
potvrđuju činjenicu da su njegova genijalna književna djela nadrasla sve
kontroverze njegovog života.
U
Travniku, u kući u kojoj je rođen Ivo Andrić, danas je Memorijalni muzej, gdje
se čuvaju piščevi rukopisi i predmeti iz privatnog života, a sobe su
restaurirane da budu što autentičnije vremenu kada je živio.
